DØSEN

Frå OS SOGA III side 57 – 63

35. DØSEN. 

Upphavet til gardsnamnet er dys, gravrøys, gravhaug, som det her låg mange av, s. O. B. I 81 – 106.  Gravhaugane som er frå 5 – 8. hundradåret e. Kr. var truleg lagde her fyrr garden vart bygd og fekk namn. 

Uttale: Dø’so.  

Skrivemåtar: Dys (1320), Døsaa (1591), Dysen, Dyszenn (1600), Dysøenn, Døssøen, Døssenn, Døssen, Døssem, Døszen, Døsz, Døesz, Døesszenn (1646), Dyss (1666). 

Garden ligg austanfyre Skjeie, nærare burt under Lifjellet.  Døsen er nemnd som gard i Bjørgynjar Kalfskinn ikr. 1320, men vart øyde etter den store mannadauden, og vart uppteken att ikr. 1590.  Os prestebol åtte garden tildess brukaren kjøpte han i 1834. 

Or gamle matriklar og teljingar: 
1668: Saar 2 statsztønder, afler 8 tdr., god agger og eng, tilsagt at plante homblehagge.  
1723: Hverken sætter, skoug eller brendefang, ingen qvern eller fiskerie, slet jordart og tør enge march, maadelig letvinden, men mangler udmarch til fæbete.  Haver ingen lejlighed eller næring, uden allene den bare jord til sine rettigheders betalling. 
1865: Har 9 maal dyrket ager og eng, hvoraf 4 maal godt, 4 middels og 1 slet, har 38 maal naturlig england, deraf 11 maal godt, 14 middels og 13 slet, af englandet kan 12 maal dyrkes, har skog til brænde og ½ huusreparation, intet til salg, føder 2 ungnød ved lyng, er meget letbrugt og mindre godt drevet.  

Busetnad og buskap.

	Hus-	Menne-	Hes-	Stor-	Sma-	Gjei-	Svin.	Utsåd		Utsåd
	lydar.	skje.	tar.	fe.	ler.	ter.		korn.		poteter.
1657	1			5
1668	1		1	10				2	tun
1723	1			11				3	»
1800	1	5
1835	2	10		8	12			4	»	2	tdr.
1865	2	13		13	36		2	7	»	8	»
1900	2	15	3	11	21		3	7	hl.	15	hl.
1920	2	9	1	4	7		1	6	mål	5	mål
1930	2	8	2	9			1	7	»	5	»
1939			3	17			7		»	6	»

DØSEN 1  

Anders Døsaa var fyrste mann her som me veit namnet på.  Han hadde bruket i 1591, men me finn han berre nemnd det eine året.  Han var rekna som øydegardsmann likeins som dei brukarane som kom etter han. 

Mons Døsen hadde bruket i 1597 og var brukar til 1603.  Han vart då kårmann, men var sprek kar lenge etter den tidi.  I 1620 slo han Haldor Ulven i skolten med ein «scholle» so blodet spratt.  For dette fekk han ei bot på heile tvo dalar (eit kuverd).  Han betalte tiend til presten i fleire år etter at han vart kårmann, og hadde kannhenda eit stykke av bruket som kårstykke. 

Henning Døsen vart brukar etter Mons, men han hadde bruket i like stutt tid som fyremannen.  Asbjørn Døsen vart i desse åri skriven som husmann på garden. 

Jon Døsen fekk bruket i 1610 og hadde det til 1614.  Ola Døsen vart då husmann her, det han var radt til 1645.  Um han hadde jord eller berre eit hus på garden, veit me ikkje. 

Nils Døsen vart brukar i 1615.  Han vart rekna som øydegardsmann likeins som fyremennene, men han sat tolleg godt i det.  Og det kom vel med, for han var jamt burt i ei eller onnor uheppa og fekk ekstrautlogor.  I 1623 fekk han ein dalar i bot avdi han gav Jon Storum ein altfor sterk lusing.  Året etter måtte han og Lars Storum for retten avdi dei ikkje vilde kjøra stein or Lyseklostermurane til sjøen ved Buena, og i 1627 måtte han bøta 2½ dalar for slagsmål og «skjeldsord» mot Lars Storum.  Verdet av ei ku var då tvo dalar, og ei slik bot var ei sver påkjenning for ein bonde på ein liten øydegard.  Nils hadde bruket til 1630. 
Kvar dei nemnde brukarane var frå, veit me ikkje, og me kjenner heller ikkje noko til ætti deira. 

Jørgen Døsen vart brukar i 1630.  Han var i ætt med Nils, men korleis veit me ikkje.  Kannhenda var han gift med ei dotter hans.  Kona heitte Ingeborg.  Av borni kjenner me ein son, Mikkjel, f. ikr. 1640.  Han var med i den namngjetne herferdi i Trøndelag 1658 – 59 og var ogso med i ufreden 1660, s. O. B. I 498.  Mikkjel kom heimatt frå herferdi og er nemnd i 1666, men kvar det vart av han seinare, veit me ikkje.  Jørgen greidde seg tolleg godt dei fyrste åri, men det gjekk nedover med han.  Frå 1640 var han skattefri, og tilslutt vart han rekna som rein fatigmann.  Han døydde i 1660. 
Ekkja Ingeborg Døsen hadde so bruket til 1665.  Sonen Mikkjel var heime på garden i desse åri. 

Lars Olson, f. ikr. 1640, bygsla bruket i 1665.  Kona hans, som heitte Johanna, var tvillaust dotter åt Jørgen og Ingeborg.  Kvar Lars var frå, veit me ikkje, men det er ikkje utruleg at han var son åt Ola Særvoll.  Lars døydde alt i 1669.  

Kristoffer Nilsson, f. ikr. 1625, vart gift med ekkja Johanna Døsen i 1670.  Born: Halldis, f. 1676, d. 1693.  Kristoffer hadde vore gift fyrr han kom til Døsen og hadde m. a. ein son, Mattis, s. n., frå fyrste giftarmålet.  Kristoffer var ikkje frå Os og me kjenner ikkje til heimstaden hans.  Han døydde i 1682 og kona nokre år seinare. 

Mattis Kristofferson Døsen bygsla bruket etter faren.  G. 1679 Kari Johannes dtr. Askvik, f. ikr. 1657.  Born: Magdela, f. 1681.  Mattis greidde ikkje sitja med bruket og flutte straks frå garden og frå bygdi. 

Jakob Nilsson, f. ikr. 1658, vart brukar då Mattis flutte.  Han var gift, men me kjenner ikkje noko til kona hans.  Ho døydde, og Jakob gifte seg att i 1688 med Brita Storum.  Han flutte då til Storum, s. S. 1, der han sidan vart buande og der ein finn meir um han og huslyden hans. 

Ola Tørrisson ytre Moberg, f. ikr. 1665, bygsla bruket etter Jakob.  G. ikr. 1688 Magdela Morteins dtr., som ikkje var frå Os.  Dei fekk 3 born, Mortein, f. 1689, og tvillingane Gjert og Brita, f. 1692, men begge sønene døydde tidleg.  Det gjekk med Ola som med fyremennene, han greidde seg ikkje på bruket, og i 1696 flutte han burt.  Kvar han tok vegen, veit me ikkje. 

Steffen Steffenson Skjeie, f. 1674, vart brukar etter Ola.  G. 1700 Brita Nils dtr. Grindevoll, f. 1675.  Dei fekk heile 12 born, men berre 6 vaks upp: Brita, f. 1702, d. ug. 1741, Anders, f. 1705, d. ug. 1763, Anna, f. 1706, d. ug. 1767, Kristi, f. 1708, g. 1743 Johannes Lunde, s. Askvik 4, Steffen, f. 1715, Magdela, f. 1716.  Steffen sat smått i det og streva hardt for å livja den store huslyden sin.  På sine gamle dagar måtte han få hjelp, og i 1743 fekk han ei halv tunna korn av «Kongens naadegave til de fattige».  Han døydde i 1748 og kona i 1747. 

Ola Pederson, f. ikr. 1717, bygsla bruket etter Steffen.  Ola var frå Kvinnherad, då han er uppgjeven å vera bror (eller halvbror) åt Johanna Anders dtr. Store Dale som budde på Sundøy.  G. ikr. 1748 Kari Lars dtr. Sundøy, f. ikr. 1708.  Born: Peder, f. 1750, s. n., Lars, f. 1754, g. 1783 Magdela Skjeie, s. Ferstad 1.  Ola greidde seg nokolunde.  I 1772 let han bruket frå seg til sonen, men livde til 1791.  Kona fall frå i 1784. 

Peder Olson Døsen, f. 1750, bygsla bruket etter faren i 1773.  G. I 1772 Brita Peders dtr. Sundøy, f. 1731, d. 1810, g. II 1811 Kristi Johannes dtr. Osøyri, f. 1763.  Born: Kari, f. 1775, s. br. 2.  Ein gut døydde tidleg.  I 1810 skifte Peder garden i tvo partar, soleis at dotteri fekk den eine parten medan han sjølv hadde den andre.  Peder dreiv sitt bruk i heile 57 år, og det finns vel ingen Osbonde som hev slege den rekorden.  Han dreiv ogso mykje med sjøen og greidde seg godt.  Peder døydde i 1829. 
Peder kom upp i ymse strider med grannane sine på Skjeie.  I 1787 stemnde Skjeiemennene han til tings avdi han hadde jaga og plaga kjyrne deira.  Det var sams kuhage for Døsen og Skjeie soleis at kjyrne frå desse gardane gjekk ihop.  Peder vedgjekk at han jamt hadde jaga kjyrne, men det var avdi dei braut ned bøgjerdet og kom inn på bøen hans.  Han baud seg til å setja upp skiftegjerde i utmarki, um Skjeiemennene vilde vera med, men dei let so at dei leit ikkje på dei gode lovnadene hans.  Enden vart at alle grannane måtte i utmarki um hausten 1787 for å stikka upp gjerdet, men dei vart ikkje samde um grensa og noko gjerde kom ikkje istand.  Døsjamannen vilde ha skiftet i rett lina millom begge endekrossane, men Skjeiemennene vilde ha det etter gamle merke i bergnabbar og steinar.  Saki gjekk på fleire ting, men etterkvart vart Skjeiemennene meir likesæle um gjerdet og møtte ikkje på tinget.  Att i staden tok dei eit uppgjerd med Peder Døsen på kyrkjevegen og i brudlaup um desse grensone, og Peder hadde dei fleire gonger på tinget for slike basketak, s. Skjeie 1.  Smått um senn gjekk det heile i gløymeboki og striden millom gardane stilna av. 
Ekkja Kristi Johannes dtr. stjorna bruket etter at mannen døydde i 1829.  I 1834 kjøpte ho bruket for 200 spd., men selde det same året til brorson åt Peder, Simon Ferstad, s. n.  Han hadde vore busett på Døsen sidan han gifte seg og stelt bruket for Kristi etter at ho vart ekkja.  Ho døydde i 1838. 

Simon Larsson Ferstad, f. 1786, som var brorson åt Peder, kjøpte bruket av Kristi i 1834 for 200 spd.  G. 1826 Kristi Nils dtr. Ferstad, f. 1794.  Av 6 born vaks 4 upp: Magdela, f. 1828, s. n., Kari, f. 1829, b. Kronstad ved Bergen, Kristi, f. 1834, d. ug. 1912, Lars, f. 1837, g. 1866 Magdela Mons dtr. Eide.  Simon dreiv med sjøen i sine unge dagar likeins som fleire av fyremennene.  Han døydde i 1873 og kona i 1861. 

Hans Andersson Helland frå Fusa, f. 1812, vart i 1850 gift med Magdela Simons dtr. Døsen, f. 1828.  Han hadde alt året fyreåt skøytt bruket av verfaren for 250 spd.  Magdela døydde alt i 1851 på barseng, og Hans gifte seg att året etter med Kari Hans dtr. Gjerdevik frå Fusa, f. 1808.  Barnet frå fyrste giftarmålet, Magdela, f. 1851, vaks upp, s. n.  Hans vart ikkje gamall, då han kom burt på sjøen saman med Nils Skjeie i 1869. 
Ekkja Kari Hans dtr. hadde so bruket eit par år.  Ho døydde i 1887. 

Ola Olson Hovland, f. 1848, vart i 1870 gift med Magdela Hans dtr. Døsen, f. 1851, og fekk bruket med henne ved skifte etter verfaren i 1871.  Det vart då verdsett til 281 spd.  Born: Hans, f. 1871, d. 1893, Ola, f. 1876, d. 1899, Karl, f. 1879, d. 1899, Maria, f. 1882, s. n., Nils, f. 1886, d. 1905, Anna, f. 1888, i Amerika, Johannes, f. 1892, d. 1912, Hans, f. 1896, i Amerika.  Ola var murar og bygningsmann.  Han døydde i 1912 og kona i 1908. 

Ola Døsen skøytte bruket i 1912 til dei 4 borni sine: Maria, Anna, Johannes og Hans. Johannes døydde i 1912, Anna og Hans reiste til Amerika i 1914 og Maria reiste same veg saman med mannen i 1910.  Dei 3 attlivande syskini åtte bruket tildess Maria kjøpte det i 1925, s. n. 

Nils Andersson Åse frå Fjell, f. 1881, busette seg her i 1921 og fekk bruket med kona.  G. 1905 Maria Ola dtr. Døsen, f. 1882.  I 1925 fekk ho skøyte på bruket frå dei andre syskeni, som fyrr hadde ått det saman med henne.  Born: Olaf, f. 1908, s. n.  Nils var smed og hadde bustaden sin i Bergen til 1910, då han reiste til Amerika og busette seg i Seattle.  I 1921 reiste han attende til Norig og tok bruket på Døsen.  Han døydde i 1935. 
Ekkja Maria Ola dtr. overtok bruket då mannen døydde. 

Olaf Nilsson Døsen, f. 1908, vart brukar saman med mori.  G. 1935 Jørgina Jørgens dtr. Skjeie, f. 1905.  Born: Aud Maria, f. 1935, Nelly, f. 1937.  Olaf er sjauffør på Osbanen sine rutebilar.  

DØSEN 2 

Hans Larsson indre Haugland, f. 1782, vart brukar her då verfaren skifte bruket sitt i 1810, s. br. 1.  G. I 1810 Kari Peders dtr. Døsen, f. 1775, d. på barseng med tvillingar 1812, g. II 1813 Sesilia Ols dtr. Grindevoll, f. 1779.  Born: Kari, f. 1814, s. n.  Tvillingane frå fyrste giftarmålet døydde unge.  Hans dreiv fiske og sat tolleg godt i det.  I 1838 kjøpte han bruket.  Han døydde i 1838 og Sesilia i 1837. 

Anders Torkjellson Skjeie, f. 1813, vart i 1837 gift med Kari Hans dtr. Døsen, f. 1814, og fekk skøyte på bruket etter verfaren i 1839.  Born: Torkjell, f. 1838, s. n., Hans, f. 1840, ug., s. Grindevoll 3, Sesilia, f. 1842, g. 1861 Hans Bjørnen, s. B. 1, Marta, f. 1845, g. 1868 Ola Ulven, s. U. 4, Eli, f. 1848, d. ung, Peder, f. 1850, g. 1876 Brita Halhjem, s. H. 2, Anders, f. 1852, d. 1868, Elias, f. 1856, g. 1880 Guro ytre Haugland, s. ytre Drange 7.  Anders var bygningsmann og dreiv ogso fiske.  Han døydde i 1896 og kona i 1873. 

Torkjell Andersson Døsen, f. 1838, skøytte bruket etter faren i 1864.  Det var då verdsett til 280 spd.  G. 1867 Marta Engjels dtr. Askvik, f. 1846.  Born: Kari, f. 1872, g. 1903 Samson Storum, s. S. 4, Engelina, f. 1876, g. 1904 Albrigt Grindevoll, s. G. 2, Anders, f. 1878, s. n., Engjel, f. 1880, g. Malena Ols dtr. Lekven, i Amerika, Maria, f. 1886, g. gassverksarbeidar Alfred Eriksen, b. Bergen.  3 born døydde unge.  Torkjell var bygningsmann og snikkar.  Han hadde ogso ymse tillitsyrke i bygdi.  Torkjell og Marta døydde begge i 1927. 

Anders Torkjellson Døsen, f. 1878, skøytte farsbruket i 1902.  G. 1902 Anna Johannes dtr. indre Lekven, f. 1881.  Born: Torkjell, f. 1903, s. n., Johannes, f. 1905, rutebilsjauffør, g. 1933 Marta Albrigts dtr. Grindevoll, (Born: Anna f. 1937), Marta, f. 1909, Olav, f. 1912, lastebilsjauffør, g. 1939 Gudrun Hans dtr. Borgen, (Born: Arvid, f. 1939), Synneva, f. 1915, g. 1938 Johannes Johansen Sørstrønen.  Anders var bygningsmann og trearbeidar.  Han døydde alt i 1921. 
Ekkja Anna Johannes dtr. hadde so bruket nokre år. 

Torkjell Andersson Døsen, f. 1903, skøytte bruket etter mori i 1928.  G. 1938 Ingeborg Jons dtr. Lepaøy, f. 1908.  Born: Anders, f. 1939.  Torkjell er styrar av Nore Nesets handelslag og hev havt ymse tillitsyrke i grendi.